Filial Terapi
Filial Terapi; 1960’larda Bernard ve Louise Guerney tarafından sosyal, duygusal ve davranışsal problemler gösteren çocuklarla yürüttükleri terapi çalışmalarında geliştirilmiş yönlendirici olmayan bir oyun terapisi yöntemidir. Duygusal ve davranışsal bozuklukları olan çocukları tedavi etmek amacıyla geliştirilmiş olan FT, zaman içinde hem normal gelişim gösteren hem de duygusal, davranışsal ve gelişimsel güçlükleri olan çocuklar ile çalışmalarda dikkate değer bir ilgi ile karşılanmış ve “kanıta dayalı” bir uygulama haline gelmiştir. FT, ebeveynleri çocukları ile çocuk merkezli oyun terapisi seansları yürütmeleri konusunda eğitmeyi ve onlara bu seanslarda rehberlik etmeyi amaçlayan yapılandırılmış, kısa süreli ve kanıta dayalı psiko-eğitimsel bir yaklaşımdır. Aile çocuk arası ilişkiyi, aileye önemli teknikler öğreterek, terapötik bir çerçevede, çocuğunun sosyal, duygusal ve davranışsal problemlerini, düşünsel sağlıklarını güçlendiren yoldur.
Filial terapistler ebeveynlere temel ÇMOT becerilerini öğretmektedir. Terapistler ebeveynlerle ilişkileri içinde bu becerilere model olur ve bu becerileri kullanma konusunda ilk önce terapistle gerçekleştirilen deneme seanslarında, daha sonra da çocuklarla gerçekleştirilen oyun seanslarında rehberlik eder.
Çocuk Merkezli Oyun Terapisi’nin Filial Terapi içindeki önemi yadsınamaz. Bu yüzden her iki terapi sürecinde de kullanılan temel beceriler aşağıdaki gibidir.
Oyun seanslarının başlangıcında ve bitiminde çocuklara giriş ve kapanış ifadelerini vermeyi içeren yapılandırma becerisi, oyun seansını bireyler açısından daha tahmin edilebilir kılarak bireylerin seanslar esnasında kendilerini daha rahat ve daha az savunmada hissetmelerini sağlamaktadır.
Ebeveynler empatik dinleme ve karşılık verme becerisinde çocuklarının eylemlerini ve konuşmalarını yönlendirici olmadan nasıl izleyeceklerini, çocuklarının duygularının nasıl farkına varacaklarını ve gerekli durumlarda bu duyguları onlara nasıl geri yansıtacaklarını öğrenmektedir.
Oyun seansları esnasında ebeveynlerin tüm dikkatini çocuklarına vermelerini ve kabul edici bir ortam yaratmalarını gerektiren bireyin liderliğini takip etme becerisi; ebeveynlere çocuklarının liderliğini nasıl takip edeceklerini, çocukları onları hayali oyuna davet ettiğinde nasıl dahil olacaklarını ve çocuğun öncülük ettiği konuşmalara nasıl katılacaklarını öğretmektedir.
Oyun seansları genel olarak izin verici bir doğaya sahip olsa da ebeveynler çocuğun/ebeveynin ya da değerli oyun odası materyalinin güvenliğini sağlamak için sınır koyması gereken bazı durumlar da sınır çizme becerisini kullanmaktadır.
FT, 10-20 seans içinde tamamlanan kısa süreli bir terapi olarak değerlendirilebilmekle birlikte filial terapinin aşamaları aşağıdaki gibidir.
Filial terapinin aile için uygun bir terapi olmasını kararlaştıran değerlendirme aşamasında terapist öncelikle ailenin dinamiklerini ve bireyin farklı gelişim alanlarındaki işlevsellik düzeylerini başvurma nedeniyle birlikte ayrıntılı şekilde araştırmaktadır. Bu süreç sadece terapistin doğrudan gözlemleriyle son bulmamakla birlikte uygun göründüğü takdirde önceden yapılan psikometrik test sonuçları incelenmekte ve çeşitli değerlendirme araçları da kullanılabilmektedir. Değerlendirme aşamasının alt basamaklarından aile oyun seansında terapist ya tek taraflı bir aynanın ardından ya da video kaydı aracılığıyla başka bir odadan (bu iki seçeneğin mümkün olmadığı durumlarda oyun seansının akışına hiç müdahalede bulunmadan odanın bir köşesinden) 20-30 dakika boyunca tüm ailenin oyun oynamasını izlemekte ve aile üyeleri arasındaki etkileşimlere, ilişkisel örüntülere, sorunlu davranışlara ve güçlü yanlara dikkat kesilmektedir. Aynı zamanda bu seans sonrasında terapist aileye kısa bir geri bildirim vermektedir. Değerlendirme aşamasının son alt basamağında ise terapist önceki seanslara dayalı aile bireyleriyle birlikte genel bir değerlendirme yaparak ebeveynlerden oyun seansı içindeki ve günlük aile yaşamındaki etkinliklerini karşılaştırmalarını istemektedir. Bu süreçte terapist aileden gelen dönütleri dinlemekte ve ailenin sorularına cevaplar vermektedir.
Filial Terapi’nin ebeveyn eğitimi aşamasının başlangıcında terapist ebeveynlere ev seanslarına başlayana kadar toplamaları gereken oyuncakların bir listesini vermekle işe başlamaktadır. Terapist Filial terapi seansları için önerilen oyuncakların yaşa uygun oyuna ve sosyal etkileşime imkan tanımasına ve çocukların bakım, olgunlaşma, bağımlılık, saldırganlık, yaratıcılık, başarı ya da başarısızlık gibi farklı temalarla ilgili duygularını keşfetme ve ifade etmesine izin vermesine özen göstermektedir. Oyun odasında geçirilen zamanı özel kılmak için ebeveynlerden bu oyuncakları seanslar dışında kullanmamaları istenmektedir.
Değerlendirme aşamasından sonraki ilk seans oyun seansı gösterimidir. Terapist, ailedeki her çocukla yaklaşık 15-20 dakikalık bireysel çocuk merkezli oyun seansları gerçekleştirirken ebeveynler ise bu seansların izleyicisi rolündedir. Oyun seansını ebeveynlerin birebir canlı izleme imkanının olmadığı durumlarda videolu gösterim devreye girmektedir. Bu seanstan sonra ebeveynlere geri bildirim yapılmakta ve soruları cevaplanmaktadır.
Oyun seansı aşamasını eğitim seansları takip etmektedir. Terapist bu seanslarda önceki oyun seansı gösteriminden örnekler de içerecek şekilde her temel beceri ile ilgili ebeveynlere kısa dersler vermektedir. Derslerden sonra terapist ebeveynlere bu becerileri ya birbirleri ile ya da terapist ile pratik etme fırsatı tanımaktadır. Bu deneyimlerden sonra terapist, ebeveynlere geri bildirimini her seferinde bir beceri üzerine vererek ebeveynlerle birlikte deneyimlenen becerileri tartışmaktadır.
Eğitim seanslarından sonra sürece 10-15 dakika süren deneme oyun seansları ile devam edilmekte ve ebeveynlerin öğrendikleri becerileri tekrar etmesi sağlanmaktadır. Terapistin çocuk rolünde olduğu bu aşama yapılandırılmış şekildedir. Terapist kolaydan zora giden deneme oyun seansında ebeveyni motive etmeye ve performansını artırmaya odaklanmaktadır. Böylelikle terapistin amacı, ebeveynin süpervizyon oyun seansına başlama konusunda kendine güvenmesini sağlamaktır.
Süpervizyon oyun aşaması terapist ve ebeveynin ortak kararı neticesinde ebeveynin oyun seanslarını gerçekleştirmesine karar vermesiyle başlayıp terapistin gözleminde terapistin ofisinde 20-30 dakikalık seanslarla ailedeki her bir çocukla gerçekleştirilmektedir. Terapist bu süreçten sonra ebeveyn ile bir araya gelerek ona geri bildirimini sunmakta ve olumlu yanlarını pekiştirecek olumsuz yanlarını tartışacak şekilde bir değerlendirme süreci izlemektedir.
Yeterli sayıda süpervizyonlu oyun seansının ardından ebeveynler kendilerini güvenli hissedince, seanslar ev ortamına alınmakta ancak terapist vakanın güçlüğüne bağlı olarak doğrudan gözlemde bulunmaya ve süpervizyon vermeye devam etmektedir.
Sonlandırma aşaması ebeveyn ve terapistin ortak kararı neticesinde alınmaktadır. Ancak terapi süreci sonlandırılmadan önce ebeveyn tarafından terapistin süpervizyonunda canlı bir seans yapılmaktadır. Daha sonra terapist ve ebeveynler süreci genel olarak değerlendirmekte, kalan sorunları tartışmakta ve filial terapi becerilerinin gelecekte bağımsız olarak kullanma yollarını belirlemektedir. Son olarak oyun terapisinde terapist ebeveynin her zaman yanında olacağı bilgisini vererek süreci sonlandırmaktadır. Ebeveyn ise bireyin terapiye karşı ilgisini kaybedene kadar oyun seanslarına devam etmekte ve ebeveynin oyun seansları sona erdikten sonra da çocuklarıyla “özel zaman” geçirmeleri tavsiye edilmektedir.
Filial terapide ailelere beş temel beceri kazandırılmaktadır.
1. Çocuklarının problemleri üzerine anlaşabilme,
2. Onların ihtiyacını anlayabilme,
3. Pozitif ve işlevsel aile-çocuk ilişkisi geliştirme,
4. Oyunun, çocuğun hayatındaki önemini anlama,
5. Anlayışlarını değiştirme ve bunu her gün uygulama
3-10 yaş arası bireylere ve ailelerine uygulanan Filial Terapi modelinin hedefleri terapi sürecinden yararlanan bireyler ve aileler için ayrı başlıklar altındadır. Genel hedefleri; sorunları kaynağına inip ortadan kaldırmak, anne baba ve çocuk arasında olumlu etkileşimi geliştirmek, ailenin iletişim, başa çıkma ve problem çözme becerilerini artırmak ve gelecekteki sorunlarla daha etkili başa çıkmalarını sağlamak olarak sıralanmaktadır. Terapi sürecinden yararlanan bireyler için hedefleri; duygularını yapıcı şekilde tanımak ve ifade etmek, duyulmaları için fırsat vermek, etkili problem çözme ve baş etme becerilerini geliştirmelerine yardım etmek, kendine güvenlerini artırmak, anne babalarına güvenlerini artırmak, problemleri azaltmak ya da yok etmek, açık ve işbirliği içinde olan, tüm gelişim alanlarında sağlıklı gelişimi destekleyen bir aile havası yaratmak olarak sıralanabilir. Ebeveynler için hedefler ise; genel olarak çocuğun psikolojik gelişimini anlamak, çocukları ile yaşadıkları hayal kırıklıklarını azaltmak, ebeveynlik becerilerini artırmak, çocuklarıyla iletişimi artırmak, takım olarak çalışmalarını sağlamak, çocuklarıyla ve ebeveynlikleri ile ilgili olan kendi konularını güvenli bir ortamda çalışabilmek olarak sıralanabilmektedir.