Gelişimsel yetersizliği olan bireylerin yaşam içerisinde bağımsızlık düzeylerini artırarak tipik gelişim gösteren akranlarıyla bütünleşmiş bir şekilde yaşam içinde yer alması özel eğitimin temel amaçlarından biridir (Çocuk Haklarına İlişkin Milletlerarası Sözleşme, 2009). Özel gereksinimli ve risk altında olan bireylerin bağımsızlık düzeylerinin artarak tipik gelişim gösteren akranlarıyla aralarındaki gelişimsel açığın kapatılması için erken çocukluk döneminde özel eğitim hizmetlerinden yararlanmaları gerekmektedir. Erken çocukluk dönemi eğitimi içerisinde ise farklı yaklaşımlar mevcuttur. Bunlardan biri olan doğal öğretim yöntemi, farklı iki yaklaşım olan gelişimsel ve davranışçı yaklaşımın özelliklerini uyarlayarak ve geliştirerek kendi içinde barındıran bir yaklaşımdır.
Erken çocukluk dönemi eğitiminde tek bir yaklaşım odağında bireyin gereksinimlerinin planlanması yerine farklı yaklaşımlar odağında bu süreci yürütmek bireyin gelişimsel seyri açısından oldukça kritiktir. Güleç-Aslan’ın bir vaka sunumu olan otizm riski taşıyan bir bireyle yapmış olduğu uygulamalı davranış analizine dayalı ilk bir yılı kapsayan eğitim uygulamasında öğrencinin bilişsel ve gelişimsel alanların edinim ve akıcılık aşamalarında uygulamalı davranış analizine dayalı yöntemler, iletişim ve dil becerilerinin gelişiminde özellikle genelleme ve kalıcılık basamaklarında daha etkileşimli olan doğal öğretim yöntemlerinden biri olan fırsat öğretimi kullanılmıştır. Bir yıllık eğitim süreci boyunca toplanan veriler öğrencinin hedeflenen becerilerde gelişim gösterdiğini ve performansının arttığını göstermiştir. Ayrıca, otizm belirtilerinin yoğunluğunun ve davranış sorunlarının azaldığı yönünde bulgularda araştırma içerisinde göze çarpanlar arasında yer almaktadır. Bu araştırmadan yola çıkarak yöntemler arasında sistematik bir işbirliğine gidildiğinde ailenin de eğitim sürecine aktif katılımının sağlanması ve ev ortamında öğrenciyi tutarlı bir şekilde desteklemesi ile öğrencinin gelişimsel seyrinde olumlu ilerlemelerin olabileceği aşikardır.
Her bireyin özelliklerine ve gereksinimlerine bağlı olarak kullanılan yöntemler farklılık göstermektedir. Davranışçı yaklaşımı temel alan öğretim, “öğretmen tarafından yönlendirilirken”, gelişimsel yaklaşımı temel alan öğretimde “çocuğun liderliği” izlenmektedir. Erken çocukluk dönemi özel eğitim alanyazını bilişsel ve gelişimsel alanlarda davranışçı müdahale yöntemlerini, iletişim ve dil becerilerine ilişkin sunulan öğretimde ise daha etkileşimli olan doğal öğretim yaklaşımına dayalı müdahale yöntemlerinin esas alınabileceğini söylemektedir. “Gelişim bir bütündür.” ilkesinden hareketle her bir gelişim alanının birbirinden bağımsız olarak ilerleyemeyeceği bir gerçektir. Buradan yola çıkarak gelişimsel yaklaşım ile davranışçı yaklaşımın özelliklerini kendi içinde uyarlayarak ve genişleterek kullanan bir yaklaşım olan doğal öğretim yaklaşımının erken çocukluk dönemi özel eğitim programları içerisinde yer alması kaçınılmazdır .
Doğal öğretim yöntemi farklı yetersizlik türüne ve derecesine sahip okulöncesi bireylerden ergen bireylere kadar farklı yaştaki bireylerde jest taklidi yapma, etkinliği başlatma, sohbet sırasında karşılıklı sıra alma, grup etkinlikleri sırasında uygun tepkilerde bulunma, ortak dikkat, konuşma becerileri, toplumsal iş becerileri, yardım isteme, iki haneli sayılar arasından daha büyük olanı tanıma gibi çeşitli becerilerin öğretiminde etkili bir şekilde kullanılmıştır.
Doğal öğretim yaklaşımı; bireyin ilgi ve gereksinimleri doğrultusunda öğretimin planlanmasını ve öğretimin farklı materyallerle, kişilerle, ortamlarda ve zamanlarda gerçekleştirilmesiyle genellemeyi yüksek düzeyde sağlanmasından dolayı tercih edilmektedir. Ayrıca öğretimin planlanma aşamasında bireyin tercih ve ilgilerinin dikkate alınması, bireyin motivasyonunu ve etkinliklere katılımını arttırabilmektedir. Gün içinde doğal olarak gerçekleşen rutinlerin, etkinliklerin, oyun ve geçişlerin yer alması birey için doğal pekiştireç niteliğindedir (Grisham-Brown ve diğ., 2005; Noonan ve McCormick, 2006).
Doğal Öğretim Yaklaşımı temelinde hazırlanan bir öğretim planında eğitimci ilk olarak bireyin hedef davranışı edinebilmesi için yeterli deneme sayısını belirlemelidir. Öğretim fırsatlarının planlanması yapılırken bireyin ilgisini ve dikkatini çekecek nesne ve etkinliklerle ortam düzenlenmesi sağlanmalıdır. Bireyin ve bireye kazandırılması gereken hedef davranışının özelliklerinden yola çıkarak çevresel düzenlemelerin yapılması bireyin hedef davranışa ilişkin girişimde bulunması açısından oldukça önemlidir. 2004 yılında Pretti-Frontczak ve Bricker çevresel düzenlemeleri 7 başlık altında toplamıştır.
1-) Unutmuş gibi yapma
(Eğitimci, oyun saatinde öğrencilere puzzle parçalarını takacakları alanı verir. Ancak puzzle parçalarını vermeyi unutmuş gibi yapar. Böylece öğrencilerin puzzle parçalarını istemelerini sağlayabilir.)
2-) Ortama ya da duruma yenilik katma
(Eğitimci öğrenci sınıfa girmeden önce sınıfa öğrencinin en sevdiği çizgi film karakterin çadırını yerleştirir. Öğrenci sınıfa girdiğinde öğrenciye gösterilir ve tepkisi beklenir.)
3-) Görülebilir fakat ulaşılamaz duruma getirme
(Öğrencinin oynamaktan keyif aldığı oyuncaklar öğrencinin görebildiği, fakat uzanamadığı bir rafın üstüne koyulabilir. Öğrencinin rafın üstündeki oyuncağı isteyerek iletişim girişiminde bulunması hedeflenir.)
4-) Beklentilerde değişiklik yaratma
(Eğitimci dışarıya çıkarken ayakkabıyı eline giymeye çalışır. Öğrenciden bu durumun uygun olmadığını fark ederek ayakkabının ayağı giyilmesi gerektiği ile ilgili tepkide bulunması beklenir.)
5-) Parça parça verme
(Eğitimci, öğrenciden puzzle parçalarını tamamlamasını ister, fakat parçalardan bazılarını çocuğa vermez. Eğitimci eksik parçaları öğrencinin görebileceği bir biçimde elinde tutarak kendisinden istemesini bekler.)
6-) Zor bir görev karşısında yardım isteme
(Öğrencinin sürekli oynadığı bir oyuncak açamayacağı bir kutunun içine konulur. Ve kutuda öğrencinin görebileceği bir alana yerleştirilir. Eğitimci öğrencinin kutuyu açabilmesi için öğrencinin iletişim girişiminde bulunmasını bekler.)
7-) Erteleme ya da kesintiye uğratma
(Öğrenci sevdiği bir müzikte dans ederken birden müzik kapatılır ve öğrencinin müziğin tekrar açılması için girişimde bulunması beklenir.)
Doğal öğretim yaklaşımı içerisinde yer alan yöntemlerden biri olan gömülü öğretimde; rutinler, etkinlikler, geçişler ve oyunlar öğretim bağlamı olarak kullanılmaktadır. Gelişimsel yetersizliği olan bireylerde hedef davranışların öğretiminin bireyin doğal ortamı içerisinde gerçekleştirilmesi bireyin etkinliğe katılımında ve edindiği davranışın genellenmesinde oldukça önemlidir.
Gömülü öğretim yöntemini kullanacak olan eğitimciler aşağıdaki aşamaları göz önünde bulundurarak öğretim planlarını hazırlamalıdır.
1-) Hedef davranışların belirlenmesi
(Öğrencinin özelliklerine ve gereksinimlerine göre hedef davranışlar belirlenir. Belirlenen hedef davranış açıkça betimlenir.)
2-) İpucunun belirlenmesi
(Öğrencinin gelişim özelliklerine, hedef davranışın doğasına ve çocuktan beklenen tepkiye uygun olarak seçilir.)
3-) Tepkide bulunma süresinin belirlenmesi
(İpucu belirlendikten sonra çocuğun tepkide bulunması için yeterli süre belirlenmelidir. Sürenin belirlenmesinde çocuğun yetersizlik türü ve derecesi etkili olabilmektedir.)
4-) Gömülü öğretim denemelerinin gerçekleştirileceği rutinlerin, planlanmış etkinliklerin, geçişlerin ve/veya oyunların, denemelerin dağılımının ve ölçütün belirlenmesi
(Hangi ortamda gerçekleşeceği belirlenmeli, etkinliklerin belirlenmesinde doğal gerçekleşen durumlar göz önüne alınmalı, gün içinde gerçekleşen etkinliklerin sırası ve doğallığının bozulmamasına dikkat edilmeli, öğretim denemelerinin dağılımı, nerede sunulacağı ve sayısı belirlenmeli, hedef davranışa ilişkin ölçüt belirlenmelidir. Ve öğretim yönteminin de belirlenmesi gerekmektedir.)
5-) Kullanılacak öğretim yönteminin belirlenmesi
(Eğitimcinin, tepki ipucu yöntemlerini kullanması ve çocuğa sağladığı desteği zamanla silikleştirmesi önemlidir.)
6-) Etkili geribildirimin/pekiştirecin belirlenmesi
(Rutinler, etkinlikler, geçişler ve/veya oyunlar öğrenci için doğal pekiştireç niteliğinde olabilir. Fakat bazı durumlarda ikincil pekiştireçlere ihtiyaç vardır.)
7-) Başlama düzeyinin belirlenmesi
(Öğrencinin hedef davranışa ilişkin performans düzeyinin belirlenmesini ve gömülü öğretim planının etkili olup olmadığının görülmesini sağlar.)
8-) Uygulama ve değerlendirmenin gerçekleştirilmesi
Alanyazında gömülü öğretimin farklı uygulamacılar tarafından (öğretmenler, ebeveynler, akranlar vb.) farklı öğretim uygulamalarıyla, farklı hedef davranışların öğretiminde etkili olarak kullanıldığı görülmüş olup öğrencilerin performans düzeyini artırdığı da diğer bulgular arasında yer almıştır (Aldemir, 2017; Jameson ve diğ., 2008; Rakap ve Parlak-Rakap, 2011; Snyder ve diğ., 2015; Toelken ve Miltenberger, 2012; Woods ve Goldstein, 2006).