Oyun Terapisi Nedir?
Oyunun bireyin gelişimindeki önemi yadsınamaz. Bireyin gelişiminin takibi için izlence görevinde olan oyun özellikle risk altında olan bireylerin değerlendirilmesinde kullanılmakta ve değerlendirme sonuçlarına göre hazırlanan eğitim programlarında bireyin gelişimini destekleyen oyun etkinlikleri olarak yer almaktadır. Oyunla bireyler kendilerini ifade etme imkanı bulur ve günlük rutinlerinde, yapılandırılmamış doğal ortamlarında gözlemlenirler.
Amerika merkezli Oyun Terapisi Derneği’nin sitesinde oyun terapisi, “eğitimli oyun terapistlerinin danışanların psikososyal sorunları engellemelerine ya da çözmelerine, ideal büyüme ve gelişimi gerçekleştirmelerine yardımcı olmak amacıyla, oyunun terapötik gücünden yararlandıkları kişiler arası bir süreç tesis etmek için kuramsal bir modelin sistemli bir biçimde kullanılması” olarak tanımlanmıştır (Association for Play Therapy). İngiltere merkezli Oyun Terapisi Derneği oyun terapisini, “çocukların davranışlarını değiştirmede, özgüvenlerini geliştirmede, sağlıklı ilişkiler kurmasında çocuklara yardımcı olan etkili bir terapi” olarak tanımlamıştır (British Association of Play Therapists). Türkiye merkezli olan Oyun Terapileri Derneği ise oyun terapisini “Oyun terapisi, oyunun çocukların kendilerini ifade etmede doğal bir araç olduğu gerçeğine dayanmaktadır. Yetişkin terapisinin bazı türlerinde olduğu gibi, kişinin sorunlarını anlatmasına benzer olarak, oyun terapisi de çocuğa sorunlarını ve duygularını oynayarak dışa vurması için verilen bir fırsattır." olarak tanımlamaktadır.
Yapılandırılmış olan oyun terapisi davranış bozuklukları, kardeş kıskançlığı, öfke problemleri, travmalar, korku ve kaygı yaşayan, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu gibi daha birçok risk altında olan 3-11 yaş arasındaki bireylerin oyun ve oyuncakları kullanarak kendilerini ifade etme imkanı sağlanmaktadır. Oyun terapisi bireyin kendini rahat ve huzurlu hissettiği özel tasarlanmış odada oyun terapisti ve birey arasındaki birbirini tanıma ve güven kazanma süreci doğrultusunda başlamakta, birey ve terapist arasında sağlanan güvenli bir ilişkiyle devam etmektedir. Oyun terapisi; bireyin problemlerini anlamak, duygularını ve tutumlarını keşfetmek ve bireyi bu olumsuz durumlarla başa çıkması için ben senin için buradayım, seni işitiyorum, seni anlıyorum, seni önemsiyorum gibi mesajlar vererek sağlıklı çözüm yolları bulmasını sağlayan bir tekniktir. Oyun terapisti yönlendirmeli veya yönlendirmesiz olabilir.
Oyun terapisinde üç temel amacı; bireyin bilişsel gelişimini sağlamak, motor gelişimini desteklemek ve duygusal çatışmalarının çözülmesini sağlamak olarak sayabiliriz. Tüm bunların sonucunda bireylerin duygularını daha kolay ifade etmesi, insan ilişkilerinin gelişmesi, problemlere karşı çözüm üretici olmaları gibi olumlu davranış edinimlerinde artış olup daha uyumlu olmaları sağlanır.
Oyun Terapisinin Çalışma Prensipleri
Oyun terapisinde en önemli husus çocuğun oyun terapisine gelirken kaygı veya korku duymamasıdır. Bunun için çocuğun olumsuz duygularını giderici doğru açıklamalar yapılarak sürece adım atmak gerekmektedir. Bireylere güvenli bir ortam sunan oyun terapisti tarafından bireyler bu süreçte cesaretlendirilir. Sürecin devamında kontrolü sağlamak ise empatik, duyarlı, sabırlı, iyi bir gözlemci, amacı konuşmak değil konuşturmak gibi özelliklere sahip olan ve bireyi tamamıyla kabul eden oyun terapistinin görevidir. Özel olarak tasarlanmış bir oyun odasında terapistin ilk görevi, çocuğun kendisini oyununa davet etmesini beklemektir. Çocuğun, terapisti oyununa dahil etmesi ile başlayan süreç özel olarak hazırlanmış odada terapistin; bireyin duygusal, davranışsal ve sosyal sorunlarını ifade edebilmeleri için birçok değişik şekilde oyuncak sunması ile devam etmektedir. Birey oyunu ve oyuncakları dili olarak kullanıp terapistle iletişime geçerek kendini açıp terapistin bu durumları yorumlamasını ve böylelikle terapistin bireyle iletişim kurmasını, sorunlarını çözmesinde ve olumsuz davranışlarını gidermesinde yardımcı olmasını sağlamaktadır.
Oyun terapisti, 3-11 yaş arası bireylerle yürüttüğü bu süreçte çocuğa rehber olmakta, çocuğun ailesi ya da yakınlarıyla temas halinde olmaktadır. Oyun terapistinin hiçbir zaman çocuğu tek düşünerek değerlendirmemesi gerekmektedir. Çocuğu süreç içerisinde; gelişim dönem özelliği, yaşadığı çevre, ailesi, arkadaşları, sosyal ortamı, gibi bir bütün olarak değerlendirmek gerekmektedir. Değerlendirme sürecinden sonraki süreç çocuktan çocuğa değişmekte, yaşadığı durumun ciddiyetine ve olayları nasıl algıladığına göre farklılık göstermektedir. Problem davranış ne kadar yeniyse bu davranışın aşılması da o kadar kolay olmaktadır.
Oyun terapisinde; danışmanın bilgisinden çok çocuğun bilgeliği, danışmanın yönergesinden ziyade çocuğun yönelimi, düzeltmeden ziyade kabullenme, açıklama yapmaktan ziyade anlayış, eylemden ziyade anlayış çerçevesinde ilişki geliştirilmelidir. Bu çerçevede gerçekleşen terapi sürecinde çocuk; oyun oynamayı sever ve oyunla duygularını ifade etme imkanı sağlar, oyunla özgüvenini geliştirir, başkalarına saygı duymayı öğrenir, sorumluluk almayı ve aldığı sorumluluğu yerine getirmeyi öğrenir, davranış ve duygularını kontrol edebilmeyi sağlar, sorunlarını oynama ile yeniden yapılandırır, pozitif bakış açısına sahip olur, empati kurar, dürtü ve duygularını kontrol etmeyi sağlar, korkularını yenmeyi ve konuşma bozukluklarını düzeltmeyi öğrenir.
Oyun terapisinde oyun odasının yerinin pek bir önemi yoktur. Ancak oyun odası gizlilik/ mahremiyet, rahatlık, çocuğun ebatlarına uygun mobilyalar, oyun rafları, güvenlik/ emniyet, muşamba zemin, su musluğu, yetişkin için sandalye gibi özellikleri sağlamalıdır.
Kullanılacak olan oyuncakların farklı ortamlarda seans sırasında kullanılma ihtimalinden kaynaklı oyun terapisinde kullanılan bütün oyuncakların ve materyallerin; kullanımı kolay, taşınabi̇li̇r, güveni̇li̇r, dayanıklı ve çocuğun sürekli̇ eri̇şebi̇leceği̇ yükseklikte olmasına dikkat edilmelidir.